Sociologische verklaringen voor deviantie

Het relatieve en normale karakter van deviantie

 Deviantie / afwijkend gedrag:
o Gedrag dat de normatieve regels van een gegeven groep of maatschappij overtreedt
 Relatief karakter:
 Afwijkend gedrag is een kwestie van sociale definitie op een gegeven plaats en tijdstip
 Houdt uiteraard niet alleen verband met het al dan niet behoren tot een bepaalde groep of gemeenschap maar ook met de rol die men vervult of de positie die men inneemt binnen de gemeenschap of groep
 Normaal karakter:
 Een sociaal gegeven is normaal voor een bepaalde samenleving, binnen een gegeven fase van haar ontwikkeling, wanneer dat gegeven zich voordoet in het gemiddelde van samenlevingen die zich in een overeenkomstige evolutiefase bevinden
 Samenleving zonder afwijking is absurd (perfecte totalitaire staat)

Ontregeling of anomie

 Anomie:
o De samenleving slaagt er niet in individueel handelen vorm en richting te geven
 Mensen beschikken niet over regels die bepalen hoe ze in bepaalde situaties moeten handelen

Anomie volgens Durkheim

 Durkheim:
o De behoeften die dieren hebben, worden beperkt door hun fysiologie
 Bij mensen is dit niet het geval
 Mensen moeten individuele aspiraties zelf in toom houden
 Regels die dit doen moeten van morele aard zijn of hun oorsprong sociaal zijn
 Enkel de samenleving heeft de morele kracht om aspiraties onder controle te krijgen
 De samenleving bepaalt een leefstijl overeenkomstig plaats in samenleving
 Bv een belangrijke functie wordt goed verloond
 Bij sociale verandering valt de normering weg
 Als het economisch goed gaat: geen problemen, mechanismen doen hun werk, iedereen heeft een leefstijl toegewezen
 Plots gaat het economisch slecht: leefstijlen kloppen niet meer (wie het goed had moet nu plots ook besparen), niet meer aangepast aan samenleving
 Individu valt terug op zichzelf om driften in te perken
 Dus anomie resulteert in een gebrek aan regeling van driften
 Mens wordt overgelaten aan zijn passies
 Gevolg: afwijkend gedrag (bv zelfdoding, criminaliteit
Emine Özen – Sociologie (samenvatting boek) – (2013 – 2014) Pagina 52

Anomie volgens Merton

 Merton:
o In de sociale structuur zelf zijn er elementen die aan de basis liggen van afwijkend gedrag
o Onderscheid tussen sociaal en cultureel systeem:
 De culturele doelstellingen (waarden):
 De behoeften en aspiraties die de mensen verwerven of opbouwen via het culturele systeem waartoe ze behoren
 De normen:
 Die voorschrijven hoe de leden van een gegeven gemeenschap op legitieme wijze de doelstellingen kunnen bereiken
 Impliciteert een verdeling van faciliteiten (i. e. geïnstitutionaliseerde middelen), waarlangs die culturele doelstellingen verwezenlijkt kunnen worden
o Sociaal en cultureel systeem zijn niet noodzakelijk op elkaar afgestemd:
 Innovatie:
 Doelen bereiken met illegitieme middelen
 Ritualisme:
 Doeleinden realiseren met de middelen zonder enige motivatie
 Rebellie:
 Waarden van de samenleving en handelingen om ze te realiseren verwerpen
 Bv Hippies in de ’60 / ‘70
 Men stelt nieuwe waarden voorop en middelen om ze te bereiken
 Terugtrekking:
 Stappen uit de wereld van dominante waarden
 Trekken zich terug in marge van de samenleving, komen zelfs niet in opstand
 Maatschappij heeft geen enkele zin
 Geen alternatieve waarden voorgesteld
 Bv psychotici, alcoholisten, drugsverslaafden
 Actua: voorbeeld van terugtrekking (p. 128)
 Dakloze overvalt bak om naar gevangenis te mogen
 Deviantie van de lagere klasse (toepassing Merton)
o Demoralisatie van de lagere klassen:
 Werk zoeken heeft toch geen zin
o Oorzaken:
 Lagere prestatiemotivatie:
 Presteren op zich wordt minder gewaardeerd dan in andere sociale klassen
 Lagere klasse heeft meer ervaring met niet kunnen realiseren van aspiraties
 Beperkte middelen om aspiraties te realiseren:
 Middenklasse met specifieke levensstijl => vereist specifiek cultureel kapitaal
 Scholen worden georganiseerd volgens cultureel kapitaal en normen van de autochtone middenklasse
 Lagere sociale klasse kan hierom geweerd worden
o Middenklasse:
 De middenklasse is het slachtoffer van ongegrensde aspiraties
 Lagere klasse heeft hier minder last van want ze staan er te ver af om te dromen dat ze ze tenvolle kunnen realiseren

Merton en Durkheim vergeleken

 Ander mensbeeld:
o Durkheim:
 Mens dient te worden gecontroleerd
 Standensamenleving
o Merton:
 Mens wordt als sociaal wezen ‘gedwongen’ tot deviantie
 Klassenmaatschappij
 Weerspiegeling van sociale context
o Durkheim:
 Overgang Ancien – Regime  kapitalisme en industrialisatie
 Overgang standen - naar klassensamenleving
 Sociale mobiliteit is nieuw en storend
 Mobiele personen kwamen in een sociale leegte  geen normen meer
o Merton:
 Anomie wanneer er geen mobiliteit is, of niet – conforme mobiliteit

Vervreemding

 Wat?
o Individu heeft geen zinvolle relatie met samenleving meer
 Anomie (ontregeling individuele aspiraties) leidt tot vervreemding
 Marx:
 Vervreemding in de economische sfeer
 Arbeid wordt niet meer als zinvol ervaren want het is gedwongen ipv een uiting van de eigen creatieve vermogens
Emine Özen – Sociologie (samenvatting boek) – (2013 – 2014) Pagina 54
 Sociale leertheorie (Rotter):
o Handelen van mensen wordt bepaald door de anticipatie van effecten
o Wanneer mensen iets doen heeft dit een gevolg, waar ligt de oorzaak?
 Interne controle locus:
 Oorzaak ligt in het individu zelf
 Externe controle locus:
 Oorzaak in de externe omgeving
 Bv Slechte punten?  fout van de leerkracht
o Opbouwen van interne / externe controle locus:
 Is het resultaat van feedback op het handelen van de individuen zelf
 Bepaalt de verwachtingen die men heeft tav de toekomst
 Seeman:
o Vijf verschillende dimensies
 1. Normloosheid:
 De verwachtingen dat sociaal afwijkend gedrag noodzakelijk is om de gestelde doeleinden te bereiken
 Valt terug op baanbrekend werk van Merton (niet alle lagen van de samenleving kunnen de door de maatschappij vooropgestelde en te realiseren doelen bereiken want beperkte middelen
 Er is dus een kloof tussen doelstellingen en middelen
 Sociaal verwacht gedrag brengt geen succes
 Impliciet gevolg:
 Wantrouwen en wegvluchten in nepoplossingen
 Bv doping; doelstelling om succes te hebben, maar de middelen niet aanwezig, dus men vertoont gedrag (doping) om het toch te bereiken
 2. Machteloosheid:
 De onmogelijkheid om wat het sociale leven uitmaakt, zelf vorm te geven
 De verwachting geen impact te hebben op de uitkomst van gedrag
 ‘Wat ik doe maakt toch geen verschil’
 3. Betekenisloosheid:
 De verwachting dat geen voorspellingen over toekomstige gevolgen van handelen kan gemaakt worden
 Functionele rationaliteit:
 Actoren ordenen middelen om doel te bereiken
 Substantiële rationaliteit:
 Inzicht in logische gang van zaken, voorspelbaarheid
 Bv Ik begrijp het toch allemaal niet meer
 4. Isolatie:
 Geen waarde toekennen aan sociaal gewaardeerde doeleinden
 Individuen delen de waarden van een samenleving niet
 Lage beloningswaarde aan doeleinde die als wenselijk beschouwd worden
 Bv Studeren niet belangrijk vinden
 5. Zelfvervreemding:
 Toekomstige beloningen liggen buiten de activiteit zelf
 Menselijke activiteiten verrichten omwille van criteria buiten activiteit om
 Iets wordt niet langer gedaan omwille van intrinsieke beloning
 Bv Mijn job betekent niet veel voor mij, ik werk enkel voor het geld

Differentiële associatie

 Vertrekpunten:
o Situationele verklaring:
 Op het moment van het gebeuren (“de gelegenheid maakt de dief)
o Historische verklaring:
 Geven de antecedenten aan  keuze van onderzoekers
 De verklaring moet een algemene verklaring zijn
 Verklaring voor crimineel en niet – crimineel gedrag
 Vertrekken vanuit alomvattende theorie: leertheorie
 Sutherland & Cressey:
o Regels:
 Crimineel gedrag is aangeleerd
 Crimineel gedrag is aangeleerd via interacties (communicatieproces)
 Het leerproces vindt plaats in kleine persoonlijke groepen (niet via invloed van de media)
 Het leren omvat de technieken om de misdaad te plegen en de specifieke motieven en rationalisaties, attitudes die de misdaad rechtvaardigen
 De specifieke inrichting die motieven nemen, is afhankelijk van definities die legale codes als na te volgen of te overtreden voorstellen
 Een persoon wordt delinquent wanneer er een overschot is aan definities die regelovertreding favoriseren
 Differentiële associaties variëren in frequentie, duur, prioriteit en intensiteit
 Het proces van het leren van crimineel gedrag via associatie met criminele en niet – criminele patronen heeft betrekking op al die mechanismen die ook in andere leerprocessen aanwezig zijn
 Hoewel crimineel gedrag de uitdrukking is van algemene noden en waarden, kan het niet herleid worden tot die algemene waarden en noden, want ook niet – crimineel gedrag wordt erdoor geleid
o Wat bepaalt differentiële associatie?
 Sociaal structureel bepaald: plaats binnen sociale structuur
 Bepaalde buurten overwicht aan negatieve definities (kennen hoog misdaadcijfer)
Emine Özen – Sociologie (samenvatting boek) – (2013 – 2014) Pagina 56

De delinquente subcutuur

 Vertrekpunt:
o Delinquent gedrag bestaat nu eenmaal
 Vraag:
o Hoe ontstaan delinquent subgroepen?
 Antwoord:
o Het is een combinatie van de inzichten van Meron en differentiële associatie
 Situatie en referentiekader:
o Situatie: competentie, arbeidsmarkt, sociale afkomst
o Referentiekader: American dream (succes), middenklasse waarden (zelfcontrole, ambitie, goede manieren)
 Oplossingen:
o Situatie veranderen:
 Niet alleen hard studeren
 Heersende waarden aannemen  assimilatie
 Geen garantie op acceptatie
o Referentiekader wijzigen:
 Heersende waarden verwerpen
 Delinquente subcultuur

De vraag op haar kop: waarom is iemand niet deviant?

 Hobbes:
o Mens is wolf voor andere mensen
 Durkheim;
o Anomie levert mens over aan zijn passies
 Hirschi:
o Deviantie is natuurlijk, zonder sociale controle
 Samenvatting kan controleren indien er een sterke band is tussen individu en samenleving, anders streeft het individu enkel private belangen na
 Eerder een beschrijvende theorie ipv verklarende
o 4 dimensies (individu / samenleving):
 Aanhankelijkheid (attachment):
 Gevoeligheid voor de opinie van anderen
 Aangezien samenleving sociaal wenselijk gedrag verwacht zal het aanhankelijk individu dit soort gedrag vertonen om positieve reacties te krijgen
 Vervangt de notie van het ‘geweten’
 Toewijding (commitment):
 Angst te verliezen wat men gerealiseerd heeft
 Resultaat van een kosten /baten analyse (Brave huisvader geen overspel)
 Betrokkenheid (involvement):
 Opslorping door het reguliere leven  geen tijd voor deviant gedrag
 ‘Luiheid is het oorkussen van duivel’
 Overtuiging (belief):
 Mate waarin men de collectieve waarden van een samenleving deelt
 Geloof in de geldigheid van morele regels
 Naarmate mensen vinden dat ze de regels van de samenleving moeten opvolgen
 Variabiliteit in geloof in morele validiteit van maatschappelijke voorschriften
 Bv Maagdelijkheidsgelofte
 Voorbeeld:
 Iemand met een goede job:
 Aanhankelijk: vrees voor negatieve reacties collega’s
 Toegewijd: wil job niet verliezen
 Betrokken: te druk bezig met werken
 Overtuigd: geloof dat men goed bezig is

Het etiketteerperspectief

 Becker:
o Probeert een subjectieve, geen objectieve definitie van afwijkend gedrag te geven
o Ziet deviantie als een sociale constructie
o Ziet samenleving als een netwerk van interacties
o Houdingen en gedragen zijn op elkaar afgestemd
o Sommige handelingen worden als deviant beschouwd
o Afwijkend gedrag is een collectieve handeling
 Ganse reeks interactiepartners met elk een bijdrage
 Interactiepartners kunnen ook groepen of collectiviteiten zijn
 Ontstaan van regels:
o Regels komen tot stand door de beredeneerde actie van crusading reformers:
 Vertegenwoordigen een klasse of een maatschappelijke groep
 Baseren maatschappijvisie op absolute ethiek, laat geen alternatieven toe
o Vooral gericht op het resultaat
 Gevolg: organisaties komen tot stand om regels te handhaven
 Lemmert:
o Primaire deviantie:
 Individu kan deviantie rationaliseren / het is een onderdeel van een sociale rol
 Het wordt dus aanvaard
 Deviantie die aan de oorsprong ligt van een maatschappelijke reactie
o Scundaire deviantie:
 Effectief deviant gedrag vertonen
Emine Özen – Sociologie (samenvatting boek) – (2013 – 2014) Pagina 58
 Ontstaan van deviante identiteit:
o Door bestempeld te worden als deviant, gaat men er zich naar gedrag
 Deviante – identiteit
 De deviante loopbaan genoemd
 Criminaliseringsproces:
o Macro – economische dimensie:
 Aandacht op het ontstaan van regels of op het criminaleseringsproces