De vrouw

Inleiding

- Handelingsbekwaamheid wordt bepaald door o.a. leeftijd, geslacht
- Vrouwen = onbekwamen?

o Voor ons ondenkbaar
o Maar anders in verleden

Vb. art. 212, lid 3: “Het huwelijk wijzigt de handelingsbekwaamheid van de
echtgenoten niet, behoudens bij toepassing van art. 476”
o Bewustwording daarvan door invloed feminisme (eind ’60- begin ’70) op historici

- Vroeger: juridische discriminatie vrouwen

o Is juridisch

- Vb. rijke koningin met rechten vs. arme man met rechten
o Niet altijd logisch: de invloed van het leenrecht

- Vrouwen in leenhoven
 - Dochter kan erven als er geen zoon is

- Vrouwelijke vorstin
 - Vb. Margaretha van Constantinopel erft graafschap Vlaanderen

- Leenrecht is uitzondering, geen andere openbare ambten
 - > Geen raadsheer, schepen, geen rechter…
o Ook discriminatie door natuur

-> Geen goede voorbehoedsmiddelen

- Gevaren zwangerschap: veel vrouwen sterven

- Fysieke zwakte vrouwen
- Nu fysiek minder belangrijk

- Discriminatie vrouwen in burgerlijk recht

o Geen eenvormig statuut vrouwen

- Afhankelijk van gewoonterecht
o Meestal benadeling
-
Uitzondering: meerderjarigheidsleeftijd

- : 12 jaar (menstruatie)  uithuwelijken
  - : 14/15 jaar

- Maar: relativeren
o Betere positie vrouwen in steden

- “Vrouwenrechten = luxeprobleem?”  nonsens
o Betere positie ongehuwde vrouw

- Nonnen en vaak prostitutie

De ongehuwde vrouw

Bij de Romeinen

- Aanvankelijk niet handelingsbekwaam
- Later onder voogd ()
o Indien al niet onder pater familias of echtgenoot
- Voogd verdwijnt uiteindelijk (3e E)

- DUS: verbetering

Germanen en vroege ME

- Aanvankelijk: onbekwaamheid
o Terug naar 0 t.o.v. Romeinen
- Na volksverhuizingen: bekwaamheid
o Verklaring: oorlog is goed voor vrouwen?

Mannen weg uit dorp  iemand moet handelingen stellen

Nadeel: verkrachtingen en moorden

Late ME en moderne tijden (13e-18e E): beperking bekwaamheid

- Bijstand door een voogd (), maar:
o Niet overal

Vb. Vla ↓, Luik ↑
o Soms op eigen verzoek vrouw
o Is beperkt: eerder soort rechtshulp
-
Voogd ad hoc (niet permanent) voor 1 soort rechtshandeling

- Vb. Rb  lid van Rb wordt voogd ad hoc maar
houdt beslissingsrecht
* Gratis rechtshulp
o Teksten zijn niet duidelijk
- Senatusconsultum Velleianum (vanaf 1e E)
o Oorspronkelijk in RORE: bescherming vrouwen

Privilege:
kan niet aansprakelijkheid voor andere  gunstig
o Herontdekking RORE: geen vrouwen als borg

Maar: clausules in akten waarin vrouw aan privilege verzaakt

Beperking: vrouw geen verbintenis met 3e  ongunstig

Opmerkelijk: bij ons verstond men Senatusconsultum Velleianum niet
 ook mannen deden het

* Franse Revolutie

- Bekwaamheid voor burgerlijk recht
o Ongehuwde
gelijk met 
- Niet: voor publiekrecht
o Vb. geen stemrecht

* Conclusie

- Geen rechtlijnige evolutie
- Evolutie met vallen en opstaan

* De gehuwde vrouw

* Bij de Romeinen

- Aanvankelijk onder manus8 echtenoot
- Sui iuris en alieni iuris9
- Verdwijnt echter al vlug (trinoctio abesse)

o Na 1 jaar samenwonen: usus10 door verjaring
o Maar 3 nachten niet thuis (trinoctio abesse): stuiting verjaring

Van de Germanen tot 1804: geen grote verschillen

- Maritale11 macht: man is heer en meester (basisregel)
o Vrouw moet gehoorzaam zijn, anders tuchtigingsrecht

Enige beperking: vrouw niet doden

Achtergrond: vrouw is van de man
 Niet in hoogste categorie (infra)
o Verplichting tot samenwonen
o Verplichting tot getrouwheid
o Relativering maritale macht

- Man heeft ook plichten t.o.v. vrouw
- Maar: deze zijn lichter
- Vb. voor eten zorgen
- Vb. overspel
- Door
: doden  Door : paar keer mag, discrete maîtresse mag

Letter wet ≠ praktijk rechtbanken
 Sommige rechtbanken pikken vrouwen slaan niet
 Toch: enkel boete

Recht ≠ maatschappelijke realiteit
 Vb. vrouw heeft sterke broers
- Bekwaamheid gehuwde vrouw:
o Wel handelingsbekwaam
o Niet handelingsbevoegd: husband and wife are one and the husband is that one
o Uitzonderingen:

• 
  Gekke man
• 
  Afwezige man
• 
  Handelaarster (stilzwijgende goedkeuring van )
• 
  Huishouden:
  moet voor zorgen
• 
  Tegengestelde belangen: vb. in Rb tegen eigen man

• 
  Testament
• 
  Strafrecht: waar vrouw beticht wordt

- Macht over kinderen en goederen huwelijk
o Kinderen: meestal geen  vaderlijke macht

Uitz. graafschap Vlaanderen (infra)
o Goederen: geen, maar zakelijke rechten bij overlijden man

Vb. vervreemding goed van
door  zonder toestemming


kan opeisen na overlijden

Daarom: verzaking tegen compensatie

Napoleon en zijn BW van 1804: grootste ramp voor de vrouw

- Franse Revolutie: positief voor gehuwde vrouw
- BW van 1804: negatief
o Lichtere plichten voor man (vb. overspel)
o Maritale macht: orde in gezin
o Vrouw is handelingsonbekwaam

- Handelingsonbekwaamheid
o Uitweg: volmacht in BW

- Uitdrukkelijk

- Bijzonder: vb. op vrij 2 jan mag
brood kopen  onhoudbaar
o Daarom: theorie stilzwijgend huishoudelijk mandaat


mag huishoudelijke aangelegenheid

Protest (eind 19e)

- Invloed arbeidersbeweging
o Positief: als arbeiders mogen stemmen, waarom chique vrouwen niet

o Negatief: pleiten voor
aan de haard
- Beweging suffragettes12
o Belangrijkste punt: stemrecht
- Doorbraak in 1920-1922

o
verkiesbaar
o
stemrecht voor gemeenteraad
o
mag advocaat13

- Gevolg: beperkte aanpassing BW
- Maar: volmachtsbesluit 1934:
o Als je  en
als kandidaat voor job  verplicht  kiezen, want eco crisis
- Echte ommezwaai: 1947-1950 (door
in verzet)
o Algemeen stemrecht
o
mogen notaris en magistraat worden
- Gevolg: grondige aanpassing BW (1958)
- Maar: handelingsonbevoegdheid
o Als getrouwd in gemeenschap van goederen  man enig zeggenschap
- 1976: definitieve gelijkheid
o Nog steeds feitelijke ongelijkheid

Conclusie

- Emancipatie is zeer recent
- Waarom discriminatie
o Juridische argumenten zijn niet overtuigend, wel mannelijk chauvinisme

Illustratie 1: arrest in zaak Popelin (1888)

- Vonnis
o Theorie: feiten > wet > vonnis
o Hier: feiten > vooroordeel > rechtvaardigen door wet

- Cf. Legal realism: wet dient om vooroordeel rechter goed te praten

- Eind 19e E: vooroordeel t.o.v. vrouwen was natuurfeit

o Gevolg: rechters bestuderen
o Maar: verzwijgen vooroordelen
o Uitzondering: zaak Popelin

- Vooroordeel letterlijk in arrest
-
Geweigerd als advocaat door de Raad van de Orde van Advocaten
- Zaak Popelin
o Proces voor HvB Brussel
o Alles bewaard

- Advies O.M.

- Vonnis
o Popelin na de afwijzing: radicale feministe
o Vergelijkbare zaak in VS: Bradwell v. Illinois
-
Bradwell: diploma rechten, eigen juridisch tijdschrift, wordt vaak geciteerd
-
Geweigerd als advocaat
-
Wel later geworden
o 1922: vrouwelijke advocaten, na WO II ook notaris en rechter
o Maar mannelijk chauvinisme blijft

Vb. Mercuriale van de Procureur-Generaal Luikt (1946): negatief voor