• Van religie naar recht:
• Bouwstenen:

o ‘geopenbaarde teksten van de ‘heilige Schrift’
o Praktijkgerichte geschriften van de kerkvaders: bv Augustinus met ’De civitate Dei’
o Gebruik wordt gewoonterecht: statuut van kerkgebouwen, regels voor dagelijkse even,…
o Brief van Roomse paus Clemens aan de Christenen van Korinthe 96 PCN: 1e kerkjuridische tekst

• Terminologie: eerst Romeins, dan eigen:

o Decretum, rescriptum, Constitutio -> decretalen
o Tweede belangrijke wetgever: concilie: maakt canons

• Studie: private verzamelingen: Gratianus met Decretum Gratiani 1140: systematisch overzicht van de massa kerkrechtelijke regels

Later canonistiek aan de universiteit

• Ratione materiae:

• Puur kerkelijke aangelegenheden: statuut clerici
• Burgerlijke takken: asielrecht kerken en kloosters, huwelijkrecht, huwelijksbeletselen -> kerkelijke rechtbanken
• Patrimoniale gevolgen: testament door pastoor: maakte van de gelegenheid gebruik om enkele ‘vrome’ legaten te suggereren: donatio post obitum <Augustinus: om de rijkdom de legitimeren: beroep op het recht: God werd beschouwd als de ware eigenaar (dominium eminens) en Kerk vruchtgebruik

• Ecclesia sub lege romana vivit

• Structuur van de juridische teksten en terminologie zijn aan het Romeinse recht ontleent
• Wanneer RR verdwijnt en de inmiddels stevig gestructureerde Kerk voorleef, blijft deze het Romeinse recht volgen
• Ontwikkeling van de romano-canonieke procedure in het procesrecht